Related Articles
डायमण्ड जोशी
हाम्रा पौराणिक ग्रन्थहरू र वेदमा भनिएको छ कि आध्यात्मिक ज्ञान भनेको आत्मा र ईश्वरसँग सम्बन्धित शाश्वत ज्ञानको अनुसरण हो । आध्यात्मिक हुनु भनेको भौतिकताभन्दा बाहिरको जीवनको अनुभव गर्नु हो । हामी धर्म र अध्यात्मलाई एउटै मान्न थाल्छौं । परन्तु, अध्यात्म धर्मभन्दा पूर्णतया फरक छ । अध्यात्म नै ईश्वरीय आनन्दको अनुभूत गर्ने एकमात्र माध्यम हो । अध्यात्मले व्यक्तिलाई आफ्नो अस्तित्वसँग जोड्न र यसलाई सूक्ष्म रूपमा निरुपण गर्न सक्षम बनाउँछ । वास्तवमा, व्यक्तिले आफ्नो अनुभवको आधारमा थाह पाओस् कि, उसको खुसीको स्रोत ऊ स्वयम् हो । आध्यात्मिकता हाम्रो आन्तरिक जीवनसँग सम्बन्धित छ।
विज्ञान र अध्यात्मलाई यसै क्रममा कतिपयले एकअर्काका विरोधी र प्रतिस्पर्धी हुन् भन्ने पनि ठान्छन् । किन्तु, त्यस्तो होइन । दुवै सत्य खोज्छन्, प्रकृति जान्न चाहन्छन् । त्यसैले प्रकृति जान्न चाहने आध्यात्मिक नै हुन्छन् । फरक यति मात्र हो कि विज्ञान अध्यात्मबाट सैद्धान्तिक कुराहरू टिपेर भौतिक मार्गबाट जान्छ र अध्यात्मले अभौतिक मार्गबाट अन्तरहृदयको भ्रमण गरि प्राणीहरूको उद्धार गर्न चाहन्छ।
वास्तवमा, अध्यात्म र विज्ञान बीच कुनै विवाद छैन । विज्ञान कुनै पनि आध्यात्मिक प्रक्रिया भन्दा फरक छैन । यो मात्र हो कि प्रयोग गरिएका विधिहरू र दृष्टिकोणहरू फरक छन्, किन्तु मौलिक रूपमा दुवै अस्तित्व र प्रकृतिसँग जोडिएका छन् ।
विज्ञान अज्ञातको खोजीमा निश्चित दिशामा अघि बढिरहेको छ । विज्ञानले प्रगति गर्दै जाँदा सबै कुरालाई ज्ञानमा परिणत गर्ने प्रयास गर्छ । त्यसैले नै भनिएको होला, जब विज्ञान समाप्त हुन्छ तब, अध्यात्म सुरू हुन्छ ।
हाम्रो धेरैजसो ज्ञान भौतिक छ र त्यसबाट हामी परम सुख प्राप्त गर्ने कामना गर्छौं जुन पूर्णतया व्यर्थ छ । आजको परिवेशमा मानिस भौतिकवादको पछि लाग्नमा व्यस्त छ ।भौतिकवादले मात्र बाहिरी खोललाई समृद्ध बनाउन सक्छ । यसबाट हामी हाम्रो भौतिक शरीरको आवश्यकता मात्र पूरा गर्न सक्छौं । भौतिकवादले हाम्रो बाह्य शरीरलाई सुन्दर बनाएर मात्रै भित्री आनन्दको अपेक्षा गर्नु हाम्रो अज्ञानता हो । भौतिकवाद र विज्ञानले हामीलाई बाहिरी संसारको भ्रमण गराउन सक्छ, परन्तु, आन्तरिक यात्रा अध्यात्मको मार्गमा चलेर मात्र गर्न सकिन्छ।
आध्यात्मिक जीवन दिव्य ज्ञान र आनन्दले भरिएको डुङ्गा हो । जीवनको उत्थान र पतनको आँधीमा पनि यो डुंगा चलिरहन्छ । अध्यात्मले मानिसलाई आन्तरिक रूपमा बलियो बनाउँछ । लाभ-हानि, मान-अपमान, सुख-दुःख, उदय-अस्त सबै परिस्थितिमा अध्यात्म मार्गको यात्री अटल रहन्छ । सांसारिक बाधाहरूले उसको प्रगतिमा बाधा पुर्याउन सक्दैनन् । केवल अध्यात्मले नै सबै प्राणीहरूमा एउटै परमात्माको अंश अनुभव गर्ने प्रेरणा दिन्छ । अध्यात्म विश्व भ्रातृत्वको मार्ग हो जहाँ मानिसको ईर्ष्या, घृणा, घृणा र पारस्परिक भेदभावलाई पूर्ण रूपमा उन्मूलन गरिन्छ । प्रत्येक प्राणीहरूमा एउटै दैवी तत्व अनुभव हुन थाल्छ ।
गीतामा योगेश्वर भगवान् श्रीकृष्णले अर्जुनलाई आध्यात्मिकताको समानता र समताको अनुभूति बताउनुभएको छ कि जसले सबै प्राणीहरूमा अवस्थित आत्मालाई आफ्नो रूपमा देख्छ, त्यस्तो समदर्शी आध्यात्मिक मनुष्य आफूलाई सांसारिक वातावरणबाट अलग राख्छ र सबै प्राणीहरूलाई ईश्वरमय देख्न थाल्छ । यस्तो अवस्थामा उसले आफ्नो मनमा कसैको अहित पुर्याउने विचार ल्याउन सक्दैन । समस्त जगतका प्राणीहरू उसका साथी बन्दछन् । अध्यात्मले मनुष्यलाई यही समत्वको भावनातर्फ डोर्याउँछ । हाम्रो भौतिक सुखसयलका लागि गरिएका सबै प्रयासहरू बाह्य भौतिक जीवनमा सीमित छन् । परन्तु, अध्यात्मले आफै भित्रको ‘म को हुँ?’ भन्ने ठाउँमा जाने बाटो खोल्छ ।
हाम्रो अधिकतम समय अरूको स्वभाव, व्यवहार र व्यक्तिगत जीवन जान्नमा बित्छ । मानव जीवनको यो अमूल्य सम्पदालाई हामी व्यर्थको दौडधुपमा, आपसी कलहमा र अरूका कमजोरीहरू जान्न व्यतीत गर्छौँ । अध्यात्मले हामीलाई सचेत गराउँदै भन्छ; सबैभन्दा पहिले आफूलाई चिन्नुहोस् । सबै भन्दा पहिले, आफ्नो व्यवहार र आफ्नो भित्री आत्म निरीक्षण गरौँ । बाहिरी संसारका मानिसहरूको आलोचना र प्रशंसाबाट हामी केही प्राप्त गर्ने छैनौं । आफू भित्र अवलोकन गरेर मात्र हामी शाश्वत आनन्द र शान्तिको भण्डार पाउन सक्छौँ । तसर्थ, आध्यात्मिक तत्वहरूलाई आफ्नो जीवनमा समाहित गरेर मात्र सुख र शान्तिको अनुभूति गर्न सकिन्छ ।
